Britanija, stari lav sa jednim zubom

Ako  bismo u kratkim crtama opisali trenutni odnos snaga između Velike Britanije i Kine mogli bismo reći da je Kina ono što je Velika Britanija bila prije 150 godina. Neprikosnovena sila u mnogim oblastima, ali i sa nekim razlikama. Kina je i ekonomki i vojno jača od tadašnje Velke Britanije, ali bez želje da tu snagu projektuje putem oružja, osvajačkih ratova i koloniziranja drugih zemalja i cijelih kontinenata.

Zašto ovakav uvod? Iz razloga što su se Vođe Kine i Velike Britanije prije nekoliko dana po prvi put sastali nakon 7 godina i to na samitu G20 koji je održan u Brazilu. Sastanak je odžan u prividno pomirljivoj atmosferi i sa pažljivo izbalansiranim izjavama. Međutim, Britanci ne  bi opravdali svoju reputaciju moralne vertikale svijeta kada ne bi pomenuti sastanak začinili i izjavama premijera Starmera, kako želi da se “iskreno angažuje sa Kinom o pitanjima gdje dvije zemlje imaju zrazličite poglede, kao što su ljudska prava, Hong Kong i Ukrajina”.

Čini se da ima istine u pošalici koja je trenutno vrlo popularna u Africi (gjde VB ima sve više zatvorena vrata, a Kina sa druge strane potpuno otvorena, ekonomski govoreći), a koja kaže da “svaki put kada nas posjete Britanci dobijemo pridiku, a svaki put kada nas posjete Kinezi dobijemo novu bolnicu”.

Britanka fiksacija sa Kinom, pridikama, Hong Kongom i ljudskim pravima (napomenimo samo da se trenutno u perjanici “ljudskih prava” stanovništvo hapsi radi objava na društvenim mrežamam kako u vezi trenutnog rata u Gazi, tako i u vezi drugih gorućih tema u Velikoj Britaniji) je odavno poznata. Odnos Velike Britanije, tog kolonijalnog i imperijalističkog glavnog lava u čoporu, ali kojem su danas poispadali zubi i Kine, ne možemo razumjeti bez kratke istorijske analize odnosa ove dvije zemlje. Njihova istorija ne počinje 1997. kada je Hong Kong vraćen Kini (vraćen jer je otet), nego prije više od 150 godina u prošlost kada se i Kina našla na putu najveće svjetske kolonijalne sile.

Kratka verzija događaja se sljedeća. Britanska Istočno-indijska kompanija je već početkom XIX vijeka bila najveća svjetska korporacija koja se bavila trgovinom u indijskom okeanu, jugoističnoj i istočnoj Aziji. Kompanija je imala svoju flotu i vojsku, koja je u različitim periodima često bila bojnija i moćnija od vojske njene matične države – Britanskog carstva. Jedan od mnogobrojnih proizvoda kojim je trgovala je bio opijum. Već oko 1770. godine, Britanci su počeli da prodaju opijum Kini, u zamjenu za porculan i čajeve. Već oko 1820.-ih u Kini je zavladala masovna epidemija osvisnosti za opijumom, gdje se procjenjuje da je u Kini u XIX vijeku bilo 40 miliona opijumskih zavisnika, oko 10% tadašnje populacije. Kineska carska vlada je preduzela drastičke mjere u pokušaju da zabrani prodaju opijuma, uključujući i uništavanje zaliha opijuma u kineskim lukama. Britanska vlada je reagovala na ovaj drski kineski pokušaj uskraćivanja Britanskog profita u trovanju Kine opijumom i poslala svoju armadu na Kinu kako bi ih prisilila da nastavi uvoz opijuma i plati nastalu štetu. U to vijeme, Kina nije mogla vojno da parira Britanskom carstvu i vojno je potučena do nogu u ratu koji je nazvan Prvi opijumski rat (1839-1842), te je bila prisiljena da dozvoli dalju prodaju opijuma, otvori svoje luke, neke i da preda Britancima, uključujući i Hong Kong.

Drugi opijumski rat je vođen od 1856-1860 iz manje više istih razloga, s tom razlikom što se ovaj put Velikoj Britaniji pridružila i Francuska. Kina je po drugi put poražena i trgovina se nastavila. Događaj koji je obiljžio ovaj rat je Britansko uništenje Stare ljetne palate, sjedišta kineksih careva, palate koju su zvali “vrt svih vrtova”, veličine 3,5 kvadratnih kilometara, palata koja je sadržavala najveću koncenctraciju istorijskih blaga (a koja je ostala netaknuta tokom istorje), sakupljenu tokom cijelih 5000 godina kineske civilizacije. 4000 britanskih vojnika je 3 dana pljačkalo palatu. UNESCO procjenjuje da se blaga, među kojima predmeti od porculana, žada, skulpture, odjeća i materijali od svile, te zlato, danas nalaze u 47 muzeja širom svijeta.

Bitan događaj u odnosu ove dvije zemlje je i Bokserski ustanak, kada je alijansa od 8 zemalja, uključujući i Britance umarširala u Peking 10, kako bi spasila strane diplomatske predstavnike, koje su Bokseri držali pod opsadom.

Svi ovi događaji pozati su pod nazivom “kineski vijek poniženja”, koji je obilježen porazima, potčinjavanjem, kolonijalnom rasparčavanju, kasnijom japanskom invazijom i sveukupnim padom, koji se nastavio sve do kraja Drugog svjetskog rata i osnovanjem današnje Kine u revoluciji 1949.

Danas nakon svega navedenoga, Britanija i danas nastupa sa pozicije moralne superiornosti prema Kini i drži pridike o ljudskim pravima. Kinezi su suzdržani kao i uvijek. Međutim, to nikako ne znači da imaju kratko pamćenje.

Autor: Goran Stojković za Republika Press

U tekstu su izneseni lični stavovi autora i ne predstavljaju stav portala.